Aantekeningen uit het ondergrondse | F.M. Dostojewski | 1963 | Uitgever: G.A. van Oorschot |

Aantekeningen uit het ondergrondse | F.M. Dostojewski | 1963 | Uitgever: G.A. van Oorschot |†Aantekeningen uit het ondergrondse is een sleutelwerk in het oeuvre van Dostojewski. De schrijver trekt fel van leer tegen wat we tegenwoordig de maakbaarheid van de mens noemen. Het eerste deel is ÈÈn lang requisitoir, in ritmisch, hamerend proza, tegen de theorieÎn van verlichtingsfilosofen als Rousseau, maar vooral die van Dostojewskis tijdgenoot Tsjernysjevski, die verkondigde dat de mens, als hij maar rationeel en verstandig handelt, op den duur gelukkig zal worden. Aan het woord is een ex-ambtenaar die zich teruggetrokken heeft in een smerige kamer ergens aan de rand van de stad. In totale vereenzaming (zijn ondergrondse) broedt hij daar zijn dwarse ideeÎn uit. Hij pleit voor de vrije wil, tegen het rationalisme. Twee maal twee is vier is voortreffelijk, zegt hij, maar twee maal twee is vijf is ook heel aardig. Het tweede deel speelt twintig jaar eerder. De man haalt enkele voorvallen op die hij verdrongen had. Hiermee illustreert hij zijn theorie: tegen zijn eigen belang in maakt hij zichzelf belachelijk. Hij verliest zijn masker en zijn gezicht tegenover een paar oude vrienden, een hoer, en zijn huisknecht. Toon en setting van Aantekeningen uit het ondergrondse zijn typisch Dostojewskiaans. De lezer raakt verzeild in een koortsdroom, in een psychische crisis waaruit geen ontsnappen mogelijk lijkt.